'Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst’ luidt een bekend Nederlands gezegde. De gedachte erachter is gemakkelijk te begrijpen. De jongeren van nu vormen de volwassenen van de toekomst en bepalen dus in belangrijke mate hoe deze toekomst eruit zal zien. Wie duidelijke ideeën heeft over de toekomst en hoe deze er idealiter uitziet, doet er dus verstandig aan om zijn ideeën te introduceren bij jongeren.

Dat is precies wat ik probeer te doen met mijn ideeën over de economie van de toekomst, de betekeniseconomie (voor een beschrijving van wat ik onder de betekenisecomomie versta, zie mijn boek Tijd voor de betekeniseconomie of het korte artikel dat ik recent geschreven heb voor middelbare scholieren). Ik heb bewust gekozen om naast mijn werk als ondernemer HBO-studenten op te leiden in deze nieuwe manier van economisch denken en handelen, van 2009 tot 2016 als lector Identiteitsmarketing bij Saxion en vanaf september 2018 als lector New Marketing bij Avans Hogeschool. Recentelijk heb ik bovendien samen met Pieter Donders en Godelieve Spaas een bijeenkomst over nieuwe economie verzorgd voor een 20-tal bovenbouwleerlingen van het Van Maerlantlyceum in Eindhoven. Onze inzet: jongeren laten nadenken over de wereld waarin we leven en welke rol economie daarin speelt. Onze hoop: dat jongeren ons verhaal over economie beter en hoopvoller vinden dan het huidige verhaal en het gaan gebruiken om de toekomst vorm te geven.

Jong geleerd is oud gedaan

Ik geloof zo sterk in het vermogen van jongeren om onze wereld te verbeteren dat ik het hoopgevende verhaal van de betekeniseconomie op de basisschool wil introduceren onder het motto: jong geleerd is oud gedaan. We kunnen niet vroeg genoeg beginnen. Is dat nodig? In het rekenboek van mijn zoon Mats wordt door middel van plaatjes aan kinderen van 6 en 7 jaar oud duidelijk gemaakt wat meer en minder betekent. Als een kind meer knikkers dan een ander heeft, levert dat een lachende smiley op, als hij minder knikkers heeft staat er een verdrietige smiley bij. Als kinderen evenveel knikkers hebben, worden ze ook niet vrolijk. Laat dit eens goed doordringen. Wij leren kinderen van 6 jaar dat ze van meer bezit gelukkig worden en dat ze gelukkiger worden als ze meer hebben dan een ander. Geen wonder dat we ons hele leven daarna denken dat we bezit moeten verzamelen. Want wie wil er niet gelukkig zijn? Geen wonder ook dat we hetzelfde gedrag terugzien bij bedrijven en de marketeers die daar werken. Ze hebben hun lesje jong geleerd.

Jongeren geloven niet in een betere wereld

Misschien ben je nu overtuigd geraakt van het belang om kinderen van jongs af aan een ander verhaal over economie te vertellen. Maar hoe zit het met de jongeren zelf; geloven zij in de betekeniseconomie? Zien ze de rol voor zichzelf weggelegd die ik hen toedeel? Eerlijk gezegd: ik weet het niet. Mijn ervaringen met de jongvolwassenen die ik persoonlijk heb ontmoet en waarmee ik heb gesproken over de betekeniseconomie stemmen niet al te hoopvol. Het percentage dat lijkt te begrijpen wat er op het spel staat en dat zich daar ook echt naar gedraagt schat ik op maximaal 10 tot 15 procent. En de informatie die ik gevonden heb op internet met betrekking tot onderzoek naar de mentaliteit en het gedrag van jongeren lijkt mijn ervaringen te bevestigen.

De Deloitte Global Millennial Survey 2019, bijvoorbeeld, laat zien hoe jongeren wereldwijd geboren tussen 1983 en 1994 (Millennials) en tussen 1995 en 2002 (GenZ) kijken naar de wereld, wat ze doen, wensen, geloven en kopen. Het onderzoek schetst het beeld van jongeren die zijn vervuld van wantrouwen ten aanzien van maatschappelijke instituties en van pessimisme over hun carrière, hun leven in het algemeen en de wereld om hen heen. Dit pessimisme lijkt te resulteren in een pluk-de-dag mentaliteit die terug te zien is in hun prioriteiten en aspiraties. De wereld verkennen en geld verdienen zijn belangrijker dan een huis kopen, de wereld verbeteren en kinderen krijgen. Millennials en GenZ zijn kritisch op bedrijven en vinden het belangrijk dat bedrijven ethisch handelen. Tegelijkertijd zijn de belangrijkste redenen om niet meer bij hun huidige bedrijf te werken egocentrische motieven als onvoldoende salaris, carrièreperspectief en ontwikkelingsmogelijkheden.

Het zal ze een zorg zijn

Een ouder artikel uit Trouw van 1 december 2009 spreekt over de grenzeloze generatie (geboren vanaf 2004, dus na GenZ): “Ze zijn hedonistisch en narcistisch, sterk gericht op shoppen, status, lifestyle, uiterlijk en snel vermaak. Het milieu zal ze een zorg zijn, over ethische kwesties breken ze hun jonge hoofden niet.” Afgelopen week nog vertelde een student tijdens de les dat hij vooral bezig is om te zorgen dat hij het zelf goed heeft en niet bezig is met hoe het met de wereld gaat. De bovenstaande quote leek zijn levenshouding bijzonder goed te beschrijven.

Dubbele moraal

Hedendaagse jongeren, of in elk geval een deel ervan, lijken een dubbele moraal erop na te houden met betrekking tot ethisch handelen. Enerzijds verwachten (lees: eisen) ze dat bedrijven ethisch handelen. Anderzijds hanteren ze een eigen levensstijl die juist het tegenovergestelde inhoudt. Een prachtig voorbeeld hiervan kwam ik tegen in twee krantenartikelen uit dezelfde krant op dezelfde dag. In het ene artikel klagen jongeren Shell aan omdat het bedrijf hun toekomst te grabbel gooit door maar in fossiele brandstoffen te blijven investeren. Een pagina later gaat het over tieners die hun examenfeestjes massaal op Ibiza en in andere verre oorden vieren en zo de hele wereld overvliegen.

Een recent artikel in Trouw met de veelzeggende titel ‘Klimaatprotest oké maar van mijn vliegreisjes blijven jullie af’ bevestigt deze dubbele houding van veel jongeren ten opzichte van grote maatschappelijke vraagstukken. Kort samengevat: scholieren weten dat er een risico is, maar betrekken dat niet op zichzelf. En ze zijn ook nauwelijks bereid er iets voor te laten, zoals minder vlees eten, minder spullen kopen of minder vliegen.

Is er nog hoop?

Wat kunnen we nu met deze informatie en ervaringen? Enerzijds zou je er gemakkelijk moedeloos van worden. Als de jeugd van tegenwoordig de zaken die ze vorige generaties verwijt zelf ook doet – en soms nog veel vaker, zoals vliegen –omdat ze meent daar recht op te hebben, dan is de wereld pas echt verloren. Toch is er ook een andere interpretatie mogelijk. De betekeniseconomie lijkt op dit moment nog vooral mensen aan te spreken die al wat verder in hun leven zijn of meer levenservaring hebben. Veel jongeren zijn simpelweg nog bezig met het opbouwen van een eigen bestaan in een wereld waarin ze weinig vertrouwen hebben. Spreek je hen daarop aan dan krijg je de begrijpelijke reactie: jij hebt makkelijk praten, jij hebt alles al voor elkaar. Waarom zou ik daar niet ook recht op hebben?

Gegeven het eerdere voorbeeld uit het rekenschrift van mijn zoon, lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat deze jongeren ons het verhaal teruggeven dat wij hen zelf geleerd hebben en deels ook voorgeleefd hebben. Dat biedt perspectief. Stel dat we de jongeren van nu allemaal vanaf hun zesde levensjaar het verhaal van de betekeniseconomie zouden hebben verteld. Hoe zouden ze dan reageren op alles wat er gebeurt? We zullen het niet weten, want teruggaan in de tijd kunnen we niet. Wat we wel kunnen doen is de proef op de som nemen met de zesjarigen van vandaag. Laten we het verhaal van de betekeniseconomie vanaf nu in het basisonderwijs opnemen en kijken wat er gebeurt. Ik geloof erin dat dit verschil gaat maken. Want wie de jeugd heeft, heeft de toekomst.

P.S.

Ik merk in mijn onderwijsomgeving logischerwijs dat de mentaliteit van jongeren ten aanzien van duurzaamheid en betekeniseconomie veel niet-meer-zo-jongeren bezighoudt. Welke ervaringen met en ideeën over jongeren in de betekeniseconomie hebben jullie? Ik nodig ook vooral jongeren uit om te reageren. Graag begrijp ik beter hoe jullie naar de wereld kijken en of jullie je herkennen in het beeld dat ik hierboven heb geschetst. Reageren kan hier of direct naar mij via kaj@dezaakvanbetekenis.nl.