Saskia van den Muijsenberg
Mede-oprichterBiomimicryNL
Leiders, geïnspireerd door de natuur
Mijn zoons grootste wens is te kunnen vliegen als een vogel. Liggend op zijn rug in het gras kan hij eindeloos kijken naar zwermen spreeuwen die dansen door de lucht. En op een dag vroeg hij: “Hoe doen ze dat? Hoe weten ze waar ze heen moeten? En wie is de baas?” Hmm, wordt ons van jongs af aan al geleerd dat er altijd een leider moet zijn?
Een topdown benadering kan heel zinvol zijn in sommige settings. Maar in onze snel veranderende maatschappij, met alle uitdagingen waar we voor staan zijn andere modellen ook nodig. Want geen enkele sterke leider kan alle uitdagingen in zijn, of haar eentje oplossen.
Laten we eens over die issues praten. Ongeacht hun politieke kleur zijn economen het over één ding eens: onze lineaire ‘take-make-waste’ processen zijn op termijn onhoudbaar. Ze leiden tot ecologische, economische en sociale crises. Dit weet je vast allemaal al. Maar om een of andere reden kiezen velen van ons ervoor dit te negeren. Misschien omdat we denken dat het ons niet zo snel zal raken, misschien omdat we denken dat we er niet zoveel aan kunnen doen. Misschien omdat we zitten te wachten op een leider die opstaat en die de manier waarop we onze energie en afvalstromen managen, en hoe we dingen produceren, gaat veranderen. Geloof je het zelf?
Als we over willen gaan naar een gezonder systeem, een circulaire economie, een veerkrachtige maatschappij, dan zullen we daar allemaal leiderschap in moeten tonen.
Om die transitie te kunnen maken, wordt steeds vaker biomimicry ingezet, ofwel innovatie geïnspireerd door de natuur. Biomimics – kijken naar de natuur voor oplossingen – bestudeert fotosynthese, zelfassemblage, verbindingen, zelfvoorzienende ecosystemen, ogen en oren, huid en schaal, voortbeweging, natuurlijke medicijnen en nog veel meer. Biomimics vertaalt de ontwerpprincipes en productieprocessen om problemen in onze maatschappij op te lossen.
Hoe zit het met leiderschap in de natuur? Zijn daar geen bazen? Natuurlijk wel. Herinner je je Bokito nog? Overal in de natuur vind je hiërarchie. We zien überdominante leiders en we zien lineaire ranking systemen. Hiërarchie is goed om voorspelbaarheid en herhaalbaarheid te handhaven, het werkt goed voor het leger of bij rampenbestrijdingen.
Maar er zit ook een nadeel aan. Als hiërarchie te ver wordt doorgevoerd, als ook bepaald wordt hoe iets precies moet worden uitgevoerd, doodt het autonomie en creativiteit. En dat gaat ons niet helpen in deze tijden van transitie.
Dus wat voor andere vormen van organisatie en leiderschap zijn daar? In de natuur zijn zelforganisatie en feedbackloops belangrijke strategieën voor succes, en worden er geweldige dingen met zelforganisatie bereikt. Scholen vissen en zwermen vogels bewegen op een ogenschijnlijk gecoördineerde manier. Termieten construeren zonder bouwplan enorme termietenheuvels waarbinnen de temperatuur perfect geregeld blijkt (om de schimmels waarvan ze leven te kunnen verbouwen). Migrerende ganzen vliegen in V-formatie waarbij het leiderschap roteert; niet alleen omdat ze moe worden van op kop vliegen, maar ook omdat geen één gans de hele route kent. Als collectief weten ze het, maar geen een individu weet het helemaal.
Al deze gedragingen worden bereikt zonder centrale leider en zonder blauwdruk. Het resultaat, ofwel het collectieve gedrag, is het product van vele individuele acties en dit werkt vanwege simpele regels en effectieve feedback loops. Feedback bestaat voor veel organisaties uit de jaar- of kwartaalcijfers. Feedback loops in de natuur zijn significant korter. Er is nauwe afstemming tussen signaal en antenne, daardoor weinig ruis, wat resulteert in snelle feedbackverwerking en adequate, realtime reacties.
Dit betekent niet dat we ons precies hetzelfde moeten gedragen als deze organismen. Wij kunnen een visie creëren, een doel stellen. Maar we kunnen wel leren van deze principes en ze vertalen naar onze werkelijkheid, naar onze rollen en onze relaties. Een voorbeeld is een straat in Amsterdam waar bewoners hun auto dubbel parkeren vanwege ruimtegebrek. Niemand gebruikt de handrem; daardoor zijn auto’s moeiteloos opzij te duwen wanneer nodig en ontstaat meer parkeerruimte. De politie grijpt niet in omdat het werkt. Als je simpele krachtige regels hebt die iedereen begrijpt en die helpen bij het bereiken van het doel, kun je sneller reageren en heb je geen ingewikkelde vertragende structuur nodig.
Deze column verscheen eerder in het New Financial Magazine 16.
Saskia van den Muijsenberg -
